Warszawa, 04 października 2024
Oświadczenie Zarządu Głównego Związku Ukraińców w Polsce w sprawie prac poszukiwawczych, ekshumacji oraz uporządkowania miejsc pamięci konfliktu polsko-ukraińskiego lat II wojny światowej
Zarząd Główny ZUwP z nadzieją przyjmuje deklaracje płynące ze strony władz Ukrainy w kwestii prac poszukiwawczych, ekshumacji i godnego pochówku ofiar konfliktu polsko-ukraińskiego z okresu II wojny światowej i okresu powojennego na terytorium Ukrainy.
Wspólnota wartości chrześcijańskich, nakazujących godny pochówek oraz szacunek dla miejsc spoczynku, deklarowane standardy kultury politycznej i historycznej oraz porozumienia międzynarodowe są źródłem nadziei, że zostaną uporządkowane miejsca spoczynku wszystkich ofiar konfliktu zarówno w Ukrainie, jak i w Polsce.
Od wielu lat Związek Ukraińców w Polsce inicjował współpracę historyków polskich i ukraińskich w kwestii „trudnych pytań” i wielokrotnie podejmował uchwały w celu upamiętnienia ofiar konfliktu, po obu stronach granicy. Występował jako strona w rozmowach z przedstawicielami władz państwowych. Wzywał także do należnego upamiętnienia miejsc spoczynku obywateli polskich narodowości polskiej, którzy zginęli z rąk obywateli polskich narodowości ukraińskiej w czasie niemieckiej i sowieckiej okupacji podczas i po II wojnie światowej.
Działania podejmowane przez ZUwP doprowadziły do podpisania szeregu dokumentów z przedstawicielami władz RP, które miały na celu realizacje należnych praw obywatelom polskim narodowości ukraińskiej do godnego upamiętnienia osób oraz miejsc istotnych dla ich historii, w tym m.in. upamiętnienie we wsi Monasterz. W późniejszym okresie kwestie ukraińskich upamiętnień stały się przedmiotem uzgodnień pomiędzy rządami Polski i Ukrainy. Zostały one zapisane w bilateralnych porozumieniach. Niestety, nie wszystkie wynikające z nich zobowiązania były realizowane.
Ostatnie deklaracje przedstawicieli władz Ukrainy odczytujemy w kontekście Porozumienia o współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa pomiędzy Rzeczpospolitą Polską a Ukrainą, podpisanego przez premiera Donalda Tuska oraz prezydenta Wołodymyra Zelenskiego w dniu 8 lipca 2024 roku w Warszawie. Dokument ten lokuje kwestie upamiętnień w kontekście bezpieczeństwa obu krajów. W art. V. pt. 12 tego Porozumienia znalazł się zapis: „Uczestnicy postanawiają wzmocnić współpracę w prowadzeniu poszukiwań, ekshumacji oraz innych działań służących godnemu pochówkowi ofiar konfliktów, represji i zbrodni popełnionych na terytoriach Polski i Ukrainy, a także w odniesieniu do wniosków kierowanych do właściwych organów obu Stron o przeprowadzenie takich prac”.
Premier Rządu Rzeczypospolitej Polskiej, działając jako przedstawiciel wszystkich obywateli RP, w tym także członków ukraińskiej mniejszości narodowej, zobowiązał się do podjęcia działań, które mają rozwiązać problemy godnego pochówku ofiar i miejsc pamięci na terytorium Polski. Napawa nadzieją, że zadeklarowane działania zostaną zrealizowane z uwzględnieniem obowiązujących norm prawa, zwłaszcza ochrony mniejszości narodowych oraz zobowiązań międzynarodowych, także tych, do których RP zobowiązała się w ramach swojego członkostwa w Unii Europejskiej.
W związku z tym apelujemy o podjęcie konkretnych działań, które przywrócą miejsce upamiętnienia we wsi Monasterz do formy, która została uzgodniona i zaakceptowana do realizacji przez władze państwowe, na mocy porozumienia zawartego pomiędzy Radą Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa oraz Związkiem Ukraińców w Polsce dnia 6 marca 1998 roku oraz o rozpoczęcie dialogu na temat innych miejsc pochówków oraz prac poszukiwawczych ukraińskich ofiar konfliktu polsko-ukraińskiego.
Po 24 lutego 2022 roku doświadczyliśmy w Polsce niezwykłego w naszej historii zrywu humanitarnego oraz realnej pomocy dla walczącej Ukrainy. Była to odpowiedź na bestialstwo rosyjskiej agresji oraz niezwykłe poświęcenie i bohaterstwo Obrońców Ukrainy, którzy walczą o swoją ojczyznę, o nasze bezpieczeństwo i o zachowanie ładu międzynarodowego opartego na poszanowaniu praw wszystkich obywateli. Uważamy, że to doświadczenie powinno być nowym punktem odniesienia dla formowania takiej wspólnoty wartości i interesów, które pozwolą nam z szacunkiem odnosić się do szlachetnych kart naszej wspólnej historii, jednoznacznie oceniać jej ciemne strony, ale przede wszystkim budować wspólnotę interesów na rzecz bezpiecznej i stabilnej przyszłości Polski, Ukrainy i całej Europy.
