28 listopada 2023 roku Instytut Pamięci Narodowej opublikował Komunikat Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Rzeszowie, podpisany przez prokuratora Artura Grabowskiego, o umorzeniu śledztwa w sprawie „decyzji o przesiedleniu w 1947 roku, w ramach akcji „Wisła” mieszkańców południowo-wschodniej Polski”. O stwierdzenie, że akcja „Wisła” była zbrodnią przeciwko ludzkości oraz zbrodnią komunistyczną wystąpił m.in. Związek Ukraińców w Polsce oraz Zjednoczenie Łemków. Śledztwo prowadzone od kilkunastu lat nie znalazło podstaw do uznania zbrodniczego charakteru deportacji Ukraińców dokonanej przez władze komunistycznej Polski. Co więcej, w uzasadnieniu decyzji IPN przedstawił kluczowe ustalenia śledztwa, w których zawarto kilka kwestii dotyczących deportacji 1947 roku: jej przyczyn i celu, charakteru, zastosowanych kryteriów narodowościowych, uzasadnienia (konieczności walki z OUN-UPA), warunków osiedlenia.
Każdy z tych aspektów, opisanych w uzasadnieniu IPN przedstawia „rzeczywistość na opak” wobec tego, czego doświadczyli obywatele RP narodowości ukraińskiej, deportowani ze swoich Małych Ojczyzn w 1947 roku. Prokurator pominął tysiące świadectw deportowanych, fakt istnienia obozu koncentracyjnego w Jaworznie, nie dostrzegł Uchwały Senatu RP z 1990 roku, deklaracji prezydentów Polski wygłaszanych w kolejne rocznice akcji „Wisła”, deklaracji Rzecznika Praw Obywatelskich nt. zbrodniczego charakteru tej akcji, wreszcie ogromnej liczby prac historyków polskich i ukraińskich, w tym także wydawanych przez IPN. W wielu z tych publikacji zanalizowano genezę, przebieg oraz skutki komunistycznej deportacji, i wynika z nich w sposób jednoznaczny, że akcja „Wisła” była zbrodnią, także zbrodnię przeciwko ludzkości.
IPN jest organem Państwa Polskiego, który ma realizować ustawowe zadanie: „żadne bezprawne działania państwa przeciwko obywatelom nie mogą być chronione tajemnicą ani nie mogą ulec zapomnieniu”. Organ ten po kilkunastoletnim śledztwie uznał, że przymusowa deportacja Ukraińców realizowana przez struktury siłowe komunistycznej Polski, pozbawienie ich domów, dobytku życia, zastosowany terror, zniszczenie instytucji oraz rozproszenie w celu asymilacji narodowej, realizowane w celu „ostatecznego rozwiązania kwestii ukraińskiej” – jak to sformułowano w Protokole z dnia 16 kwietnia 1947 r. Państwowej Komisji Bezpieczeństwa – nie są zbrodnią. Z uzasadnienia IPN, zawartego w dokumencie o umorzeniu śledztwa z 2023 r. wynika także, że komunistyczna deportacja była przykładem humanitaryzmu a nawet odpowiadała na potrzeby i oczekiwania deportowanych. Dlatego „z ustaleń śledztwa jednoznacznie wynika, że przesiedlenia miały charakter prewencyjny i ochronny. Ich celem nie było prześladowanie jakiejkolwiek grupy narodowościowej, a tym bardziej jej wyniszczenie”.
Jest znamienne to, że IPN, który ma badać i dokumentować zbrodnie komunistyczne, tzn. zbrodnie popełnione przez funkcjonariuszy państwowych działających w imieniu komunistycznego państwa, nie tylko nie jest w stanie dostrzec i ocenić realnie dokonanych zbrodni, które były i są oczywiste, ale, o zgrozo, te zbrodnie pochwala i usprawiedliwia.
Zawarte w uzasadnieniu o umorzeniu śledztwa w sprawie powojennej deportacji Ukraińców sformułowania autorstwa prokuratora IPN, przywołują i uprawomocniają argumenty z arsenału propagandy z okresu PRL . Tego typu argumenty i retoryka była i jest powtarzana przez polskie środowiska nacjonalistyczno-kresowe. Obecnie jest ona także ubogacana argumentami płynącymi z putinowskiej rosji.
Uważamy, że decyzja o umorzeniu przez IPN śledztwa oraz przywołane uzasadnienie są aktem dywersji wobec wysiłków i działań prowadzonych od dziesięcioleci przez naukowców oraz środowiska pracujące na rzecz porozumienia i pojednania polsko-ukraińskiego, kluczowo ważnego dla bezpieczeństwa naszych dwóch narodów oraz Polski i Ukrainy w sytuacji prowadzenia przez rosję pełnowymiarowej wojny z Ukrainą i Europą (w tym także z Polską).
Wobec powyższego zwracamy się do Władz Rzeczypospolitej Polskiej oraz do wszystkich, dla kogo szacunek dla prawdy i elementarne poczucie sprawiedliwości są ważne, aby podjęły kroki, które jednoznacznie ocenią zarówno zbrodniczy charakter akcji „Wisła” jak i działania IPN jako organu Państwa Polskiego.
Związek Ukraińców w Polsce, którego statutowym celem jest działanie na rzecz ochrony i zachowania ukraińskiej mniejszości narodowej, podejmie wszystkie przewidziane prawem działania mające na celu zaskarżenie decyzji umarzającej oraz ponowne zbadanie zbrodniczego charakteru akcji „Wisła” w imię szacunku dla prawdy oraz udokumentowania krzywdy przez nią wyrządzonej.
Za Zarząd Główny Związku Ukraińców w Polsce
Mirosław Skórka, prezes
